“Succesvol acteren in de warmtetransitie is een zoektocht”
Achtergrond
Honderdduizenden huizen worden de komende jaren aangesloten op een warmtenetwerk. Althans, dat is de wens van het kabinet. Maar hoe bepaal je als gemeente of een warmtenetwerk wel de beste oplossing is en hoe kom je aan voldoende duurzame warmte?
In dit artikel en tijdens de Geothermiedag voor Gemeenten op 10 oktober helpen Mimi Eelman, regisseur Energietransitie gemeente Amsterdam, en Anne Marie van Osch, bestuurslid Stichting Warmtenetwerk, gemeentelijke beleidsmedewerkers op weg.
Met welke keuzes begint de gemeentelijke warmtetransitie?
Mimi: “Begin vooral eerst te kijken naar wat passend is voor jouw specifieke gemeente. En die vraag beantwoord je in mijn optiek aan de hand van de stedelijke dichtheid. Dus wat is je energiebehoefte en met welke dichtheid heb je te maken. In een plattelandsgemeente waar huizen vrijstaand, en ver uit elkaar staan, kom je dan eerder tot een all-electric oplossing. Zit je in een stad of in een dorpskern waar de huizen dicht bij elkaar staan, dan past een collectief warmtenet met wellicht aardwarmte beter.”
Anne Marie: “Dat is inderdaad een goede basisafweging. Ik raad sowieso iedereen aan die beschikt over voldoende dichtheid om nu al dat warmtenet te ontwikkelen. Door het realiseren van een warmtenet krijg je namelijk een toekomstbestendig systeem wat je kan voeden met verschillende bronnen. Bedenk dat je altijd in het begin een tijdelijke bron kunt gebruiken, zoals een hoogtemperatuur warmtepomp. Later kun je dan op dat net al die verschillende toekomstige duurzame bronnen zoals aardwarmte invoeden. Je maakt zo de transitie mogelijk van fossiele bronnen naar duurzame bronnen. Maar zorg wel dat de isolatie van de huizen op orde is.”
Welke andere aspecten spelen naast technische keuzes een rol?
Anne Marie: “De te maken keuzes en resultaten liggen vaak buiten de eigen periode van de huidige bestuurders. En dat is iets wat soms best moeilijk is. Je bent nu wethouder, je bent nu gekozen en je wil eigenlijk binnen de vier jaar van jouw termijn resultaat tonen. Daarom is mijn advies om juist rondom dit soort projecten als beleidsmedewerker tussentijdse mijlpalen te creëren. Daarbij heb je wel een langetermijnvisie nodig om vervolgens terug te plannen vanaf 2040 of 2050, inclusief de momenten waarop bestuurders op het podium kunnen staan met een resultaat.”
Mimi: “Eens, en bedenk daarbij dat een bestuurder bij de te maken keuzes altijd kijkt naar een aantal maatschappelijke vragen. Wat levert het nu mijn bewoners op? Waarom moet ik nu investeren in een collectief warmtenet, al dan niet met aardwarmte? En waarom zou ik niet gaan voor individuele oplossingen? Dus je hebt altijd de vraag te beantwoorden wat is het gemeenschappelijke doel, het publieke belang, en waarom willen we als gemeente een rol spelen?”
Wat is een valkuil in het denken rond een warmtenet met aardwarmte?
Anne Marie: “De ontwikkeling van een aardwarmtebron duurt minimaal vijf jaar. Ook met de ontwikkeling van een warmtenet ben je minimaal vijf jaar bezig. Wat ik nog weleens hoor is dat een gemeente wacht met het besluit over de aanleg van een warmtenet totdat men zeker weet dat die duurzame warmtebron er is. Wat men dan vaak vergeet is dat je daarmee de tijdshorizon voor het in gebruik nemen van het warmtenet opeens tien jaar is geworden. En vervolgens krijg je er ook mee te maken dat er geen ontwikkelaar is die eerst een bron gaat ontwikkelen om die vervolgens vijf jaar zonder inkomsten klaar te hebben liggen. Omdat er geen geen afname is, omdat het net ontbreekt.”
Mimi: “Blijf als gemeente gewoon altijd met je gemeenschap in gesprek over je plannen. Daar zijn allerlei wettelijke vereisten voor. En dat is ook je core business als bestuurder, als gemeente. Maar het opzetten van participatie, fora en burgerberaden is geen enkele garantie voor het uiteindelijk realiseren van je doelen. En soms is het gewoon zo dat je terecht wordt teruggefloten en dat je toch moet herbezinnen of je een stap wel echt op de geplande manier moet zetten. Dat hoort er echt bij in deze transitie naar een nieuwe duurzame samenleving. Blijf dus in gesprek.”
Welke rol heeft een gemeente als het gaat om geothermie?
Mimi: “Een gemeente is een veelkoppig monster met een toetsende rol, een kaderstellende rol, de initiërende en de faciliterende rol. En die komen ook bij een aardwarmteproject om de hoek kijken. Je komt dus zowel aan de hele harde toetsende kant te zitten waarin echt gekeken wordt van ‘oké, wat is passend binnen de wet- en regelgeving?’ En dan adviseer je richting bijvoorbeeld het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Maar ook kun je aan de voorkant gaan zitten en een initiërende rol pakken en zelf een vergunning voor een zoekgebied aanvragen.”
Alle gemeentelijke rollen komen samen op de collegetafel
Anne Marie van Osch
Bestuurslid - Stichting WarmtenetwerkAnne Marie: “Omdat je als gemeente zoveel verschillende petten op hebt, moet je die echt gescheiden houden. Ik praat dus niet met mijn collega van vergunningen over benodigde vergunningen voor een aardwarmtebron of een warmtenet dat ikzelf vanuit de private rol van de gemeente aan het ontwikkelen ben. Zorg dus dat je een Chinese muur tussen de afdelingen en rollen hebt om zeker te weten dat de veiligheid en de milieuaspecten op de goede manier getoetst worden. En uiteindelijk komt alles samen op de tafel van het College van B&W die gezamenlijk een besluit neemt.
Wat hopen jullie op 10 oktober mee te geven aan de deelnemers?
Anne Marie: “Beleidsadviseurs zijn vreselijk goed op de hoogte van zaken als politiek, ruimtelijke ontwikkeling en participatieprocessen in de eigen gemeente. Maar aardwarmte vraagt echt om aanvullende specifieke kennis van bijvoorbeeld de Mijnbouwwet, de business case en techniek van een aardwarmteproject, maar ook kennis van een heel nieuw speelveld. Ik hoop dat de deelnemers aan het eind van de dag minimaal bewust onbekwaam zijn en wij hen handvatten uit onze eigen dagelijkse praktijk hebben kunnen meegeven.”
Mimi: “Succesvol acteren als gemeenteambtenaar in de warmtetransitie is een zoektocht. Welke kennis en informatie is er binnen de gemeente nodig? En die blijkt lang niet altijd in huis. En die kennis is hard nodig om in ieder geval te kunnen begrijpen wat een duurzame bron als bijvoorbeeld aardwarmte in de eigen gemeente kan betekenen en hoe je deze dan van de grond krijgt. En ook, met welke partijen en op welke voorwaarden kun je deze projecten voor elkaar gaan krijgen? Ik hoop dat deelnemers allereerst weglopen met het gevoel dat ze het gesprek kunnen aangaan binnen de eigen gemeente over de warmtetransitie. Daarnaast dat wij ze de basis hebben gegeven om met de bestuurder samen de volgende stap te zetten naar hoe je als gemeente bij een duurzame energievoorziening gaat uitkomen.”
