“Alleen marktdenken is niet genoeg voor de energietransitie”
Achtergrond
Nederland moet in 2050 een nieuw energiesysteem hebben: klimaatneutraal, goed voor de economie en met voldoende betaalbare energie voor iedereen. “Het is uitstekend dat onze overheid deze energietransitie probeert te regisseren”, stelt Berte Simons, Business Unit Director CO2-opslag en -transportsystemen bij EBN. Zij adviseert echter een andere aanpak op basis van onderzoek wat zij daar naar heeft gedaan.
Marktmodel nu leidend
De overheid neemt de klimaatcrisis heel serieus en stuurt daarom aan op een energietransitie. Dat is uitstekend. Maar zij gebruikt echter voor deze transitie slechts één van drie mogelijke aansturingsmodellen: het marktmodel. Dit model, gebaseerd op vrijemarktwerking, kan veranderprocessen snel en efficiënt maken. Maar het kan bedrijven ook te veel invloed geven – en het bedrijfsleven is niet per se gericht op publieke belangen. Ook kan het de overheid, die wel voor deze belangen verantwoordelijk is, te onzeker maken.
Ideaal
Naast het marktmodel kent de theorie ook nog twee andere aansturingsmodellen: het hiërarchische model en het netwerkmodel. Deze hebben uiteraard ook hun voor- en nadelen. Het hiërarchische model geeft de overheid bijvoorbeeld veel meer controle, maar kan ook kostbaar en inefficiënt zijn. En het netwerkmodel stimuleert samenwerking tussen publieke en private partijen, wat de deur opent naar de consensus en het draagvlak die essentieel zijn voor structureel succes. Maar dit model kan veranderprocessen ook vertragen. Er is dus niet één aansturingsmodel dat altijd ideaal is. De kunst is om ze slim af te wisselen.
Wissel
Welk model het handigst is, hangt af van de fase van de energietransitie. In de huidige fase, waarin de complexiteit en urgentie van de transitie de boventoon voeren, heeft het hiërarchische model in theorie de beste papieren. Om samenwerking en consensus te bevorderen en beleid tot succes te maken, adviseert Simons vervolgens over te stappen naar het netwerkmodel. Deze ‘modelwissel’ opent de weg naar een effectieve aanpak van de energietransitie en borging van publieke belangen.
Koppel publieke belangen aan wet- en regelgeving
Berte Simons
Business Unit Director CO2-Transport en Opslagsystemen - Energie Beheer NederlandTop-100
Zodra de energietransitie in de afrondende fase terecht komt, is er ruimte voor het marktmodel. Maar niet voordat publieke belangen aan wet- en regelgeving zijn gekoppeld. Met die koppeling wordt het bedrijfsleven betrokken bij de borging van die belangen. En valt bijvoorbeeld te voorkomen dat energiebedrijven tijdens prijsstijgingen met prijscompensaties komen. Ook is het slim als de overheid snel een top-100 maakt van projecten voor de energietransitie. Daarbij moet ze zorgen dat deze sterk samenhangen en zo min mogelijk obstakels tegenkomen.
Conclusie
Goede regie op de energietransitie begint bij het besef dat er meerdere manieren zijn om veranderingen aan te sturen. Alleen met een flexibele, afwisselende inzet van aansturingsmodellen kan Nederland zijn klimaatdoelen halen.
