“Betaalbaarheid vraagt andere interventies dan betrouwbaarheid”

Pieter Boot, eerder werkzaam bij het Planbureau voor de Leefomgeving en lid van het Expertteam Energiesysteem 2050, vindt zelfs dat beprijzen nodig is om verdere besparing af te dwingen. “Denk aan een minimum-CO2-prijs voor huishoudens. Voor de industrie is die er al. Wellicht gaat de energiebelasting dan omhoog, maar dan kun je degenen compenseren die moeite hebben om dat op te brengen. Net als tijdens de gascrisis.”

Lessen van de gascrisis

“In elk geval is het afgelopen jaar veel geleerd van de gascrisis,” beaamt ook Bas Brouwer (EBN). ‘Wat we onder meer gezien hebben is dat Europese samenwerking noodzakelijk is. De crisis triggerde maatregelen vanuit de Europese Commissie, zoals gezamenlijke inkoop. Europa treedt sindsdien steeds meer op als één blok. Die gezamenlijke aanpak kunnen we straks uitbreiden naar bijvoorbeeld waterstof. We opereren steeds meer op een mondiaal speelveld dat we alleen als één Europa het hoofd kunnen bieden.”

“Sinds de winter denkt de overheid meer na over publieke sturing op de gasopslag,” aldus Yara van ’t Groenewout van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat. “Eerder kwam vanuit de regering een verplichting rondom vulpercentages en strategische voorraden. Maar er zijn meer redenen om te kijken naar de opslag van gasvoorraden. Gas speelt bijvoorbeeld een rol tijdens de overgang naar elektriciteit en warmtenetten. En natuurlijk vormen de opslagen een belangrijke buffer voor piekperiodes.”

De overheid en de markt

De ervaring rondom de gasopslag laat dus zien dat er voor de overheid in sommige gevallen een meer sturende rol is weggelegd. In hoeverre botst die met de vrije markt? Pieter Boot denkt dat de rol van de overheid in de energietransitie alleen maar groter zal worden. “En dat is op zich goed. Maar wat je niet moet willen, is dat de overheid een partij wordt in dingen die concurrerend geproduceerd kunnen worden. Denk aan kerncentrales. Maar waar ligt de grens? Infrastructuur is een overheidsaangelegenheid, opslag zit ertussenin, productie is aan de markt.”

Het gaat er ook om welke ontwikkeling de overheid wil stimuleren, reageert René Peters. “Er moet eerst een goed beeld zijn van het energiesysteem van de toekomst. Vervolgens kan de rol van de overheid daarbinnen worden bepaald om via subsidies of verplichtingen te zorgen dat dit van de grond komt.”

Yara van ’t Groenewout denkt dat de bemoeienis van de overheid per geval kan verschillen. “Uiteindelijk zijn in 2022 de gasvoorraden gevuld zonder dat de overheid financieel ingreep. De vastgestelde subsidie bleek niet nodig. Deze zomer beantwoordt EZK in een rapport de vraag hoe de politiek het publieke belang kan waarborgen. Betaalbaarheid vraagt bijvoorbeeld andere interventies dan betrouwbaarheid. Als het gaat om maatschappelijke effecten, zoals de prijs, dan kan de overheid ingrijpen.”

Bas Brouwer beaamt dat: “In welke fase neem je als overheid veel regie en in welke fase laat je het aan de markt? Dát is de vraag. Het draait allemaal om vertrouwen. Omdat de overheid een rol speelde bij de gasopslagen, kreeg de markt genoeg vertrouwen om z’n rol te pakken.”

Waar zetten we op in?

Om de energiezekerheid tijdens de energietransitie te borgen, bepleit Pieter Boot dat de overheid in elk geval ijkpunten vaststelt. “Bijvoorbeeld welk percentage elektriciteit inneemt in het eindverbruik. En dat de bijbehorende netten op orde zijn. Alleen dan heb je als overheid in de toekomst de leveringszekerheid op orde. Dat is ook van belang als je een aantrekkelijke vestigingsplaats wilt zijn voor grote internationale bedrijven.”

René Peters betwijfelt überhaupt of de netten de komende 10 jaar op orde komen. “De uitbouw houdt de snelheid van de transitie niet bij. Dus is het van belang om naast de elektriciteitsnetten snel andere netten te ontwikkelen. Bedrijven kiezen nu niet voor Nederland, omdat de aansluitcapaciteit er niet is. Daarom moeten we in Nederland voor 2030 een nieuwe infrastructuur voor waterstof aanleggen. Zo kunnen we veel grootverbruikers een alternatief bieden. Alleen inzetten op elektriciteit is de komende 10 jaar niet voldoende.”

Volgens Yara van ’t Groenewout denkt de overheid hier ook over na, onder andere in het Nationaal Plan Energiesysteem (NPE). “Dat is bedoeld om dit soort ijkpunten te schetsen. Ook bekijken we welke infrastructuur en investeringen nodig zijn om de leveringszekerheid te vergroten. De roep om meer regie van de overheid is door het ministerie zeker gehoord.”

Just-in-case-economie

Welke keuzes we ook maken, zowel opslag als import van energie is noodzakelijk voor energiezekerheid. René Peters: “Een betrouwbaar systeem vereist genoeg bergingscapaciteit. Daarnaast hebben we afgelopen winter geleerd wat het betekent om van één gasleverancier afhankelijk te zijn. Ook voor waterstof is straks import nodig om aan de vraag te voldoen. De vraag is: met wie wil je strategische samenwerkingen aangaan? Ook ligt energiekolonisatie op de loer, waarbij je waterstof haalt uit landen die er zelf ook behoefte aan hebben.”

Bas Brouwer wijst op de huidige mondiale ontwikkelingen. “We zijn de afgelopen periode van een just-in-time-economie gegaan naar een ‘just-in-case-economie’, waarbij voorraden nodig zijn voor een stabiele en veilige leveringszekerheid. Dat zal de komende jaren niet veranderen.”

Sfeerimpressie