Nadenken over scenario’s in onzekere tijden

Staf Depla, voorzitter Mijnraad, trapt de discussie af: ‘Nederland is de afgelopen jaren veranderd van een gasexporterend in een gasimporterend land. Bovendien leven we in een geopolitiek woelige wereld met een veranderend energiegebruik door de verduurzamingsopgaven. Mede daardoor verbruiken we in Nederland de komende jaren steeds minder gas – maar zien we tegelijkertijd de noodzaak om nog jarenlang leveringszekerheid te kunnen bieden. Dat is de opgave waar we voor staan.’

Die urgentie wordt breed gedeeld. ‘Ik ben daarom ook blij dat het advies van de Mijnraad er ligt,’ reageert Nicolien Vrisou van Eck, directeur Gastransitie bij EBN. ‘En ik ben er bovendien van overtuigd dat je die leveringszekerheid alleen oplost als je de uitdaging integraal oppakt. Want een land dat beter voorbereid is, is ook weerbaarder.’

Voorraden voor leveringszekerheid

Hoe zit het eigenlijk met de leveringszekerheid in deze geopolitiek moeilijke tijd? Aad Correljé, lid van de Mijnraad en werkzaam bij de Technische Universiteit Delft: ‘Ik ben blij dat dit hoog op de politieke agenda lijkt te staan. De leveringszekerheid was tot voor kort altijd een uitvloeisel van een goed functionerende markt. Maar die markt staat nu onder druk van geopolitieke ontwikkelingen, macht en beïnvloeding. De vraag is hoe de markt daaronder blijft functioneren en wat de consequenties zijn als het voor Nederland fundamenteel noodzakelijke gas wegvalt.’

Bart Jan Hoevers, directeur Gasunie Transport Services, vult hem aan: ‘Je ziet dat de afgelopen jaren op nationaal niveau de scenario’s ingewikkelder zijn geworden. Spraken we vroeger over het risico van de uitval van een pijpleiding, nu hebben we het over de uitval van hele politieke blokken of sabotage aan zeeleidingen. Wat dat betreft ben ik er de laatste jaren niet geruster op geworden. Maar ik denk wel dat Nederland en de EU een stuk robuuster zijn met voorraden op nationaal en regionaal niveau.’

Ook Dennis Hesseling, afdelingshoofd Gas-, Kolen- en Elektriciteitsmarkten bij het Internationaal Energie Agentschap, pleit voor het overwegen van strategische voorraden, zoals is opgezet met olie na de oliecrisis. ‘Daardoor hebben we in Nederland – net als in alle IAE-lidstaten – olie opgeslagen die op cruciale momenten ingezet kan worden. Je moet kunnen inspelen op bijvoorbeeld tekorten en sabotage. Daarbij is het belangrijk te bekijken welke risico’s we willen afdekken en welke we willen accepteren.’

IJmert Muilwijk, Programma Manager Gas en Waterstof bij Energie Nederland, onderstreept het nadenken over de zin en onzin van het aanhouden van strategische voorraden. ‘Het aanhouden van strategische gasvoorraden kan leiden tot hoge kosten – zonder dat je weet of ze ooit worden ingezet. De mens lijdt het meest onder datgene dat men vreest, maar in veel gevallen zie je dat bijvoorbeeld de markt een oplossing kan bieden.’

Onzekere ontwikkeling vraagzijde

Belangrijk voor de leveringszekerheid is de ontwikkeling van de vraagkant. Paul Koutstaal van het Planbureau voor de Leefomgeving schetst een toekomst waarin nog veel onzeker is. Neem het gasverbruik van de industrie. Dat zou licht kunnen gaan dalen de komende jaren, tegelijkertijd is er een enorme bandbreedte van onzekere factoren. Het gasverbruik voor elektriciteit lijkt af te nemen, hoewel een langzamere groei van hernieuwbare elektriciteit en de sluiting van kolencentrales in 2030 zorgen dat ook hier gas nog een belangrijke factor blijft. De grootste daling komt van de gebouwde omgeving, waar warmtepompen en -netten verschil maken. Zijn conclusie: ‘We zien een daling van het gasgebruik in Nederland, maar tegelijk nog steeds een forse vraag tot 2035. En de onzekerheidsmarge is groot, van een daling tussen 3% en 28% ten opzichte van 2023.’

‘Die marges moeten een heel belangrijk uitgangspunt zijn bij het maken van beleid rondom leveringszekerheid’, reageert Aad Correljé. ‘De afgelopen jaren zijn we er door alle ontwikkelingen nauwelijks aan toegekomen om daarover na te denken, maar nu is het moment gekomen om dat écht te gaan doen. Neem een voorbeeld aan hoe we marges ook al gebruiken in het beleid rondom waterveiligheid.’

Uitdagingen rondom opslag

Welke rol spelen gasvoorraden in het borgen van de leveringszekerheid? Als antwoord op die vraag legde Nicolien Vrisou van Eck van EBN uit dat de leveringszekerheid naast bergingen wordt bepaald door de Nederlandse productie en de import van gas. Daarnaast is er in Nederland sprake van twee typen bergingen: voor hoog- en laagcalorisch gas. EBN ontwikkelde scenario’s voor de gaszekerheid in 2025 en 2035 op een zeer koude winterdag. Als het gaat om de beschikbare capaciteit op zo’n dag hebben we nu weinig marge, zo blijkt. ‘Als bijvoorbeeld de levering van LNG door de VS wegvalt, levert dat direct een forse uitdaging op. In 2035 ziet die situatie er wat dat betreft een stuk rooskleuriger uit. Hetzelfde geldt voor de volumevraag: de totale benodigde hoeveelheid gas in de bergen voor een zeer koude winter.’ Ze wijst erop dat het belangrijk is om na te denken over dit soort scenario’s. ‘Dat is essentieel om beter besluiten te kunnen nemen over leveringszekerheid.’

Bart Jan Hoevers pleit voor meer Europese regie rondom leveringszekerheid en opslag van gas. ‘Daarbij moeten we ook kijken naar de inzet van noodvoorraden. Belangrijk is daarnaast de vraag hoe de onderlinge solidariteit geregeld is in tijden van crises. Alleen al daarom ben ik voor een Europese aanpak, om te voorkomen dat je in vervelende situaties terecht komt.’

Risico’s beter in kaart brengen

Volgens Staf Depla onderstreept het panelgesprek het advies van de Mijnraad om de risico’s rondom leveringszekerheid beter in beeld te brengen. ‘In de waterwereld hebben we dat al gedaan. We moeten hier bij leveringszekerheid van gas ook over nadenken – want de geschiedenis leert dat de mensheid onder stress meestal niet tot de allerbeste oplossingen komt.’